น้ำแข็งแห้ง ไม่ใช่สารพิษ แต่ใช้ผิดอาจถึงตาย

ยุคนี้เป็นยุคทองของการขนส่ง ทั้งระยะใกล้ และระยะไกล ควบคู่ไปกับความนิยมบริโภคอาหารอุณหภูมิต่ำ และอาหารจากผลิตภัณฑ์นม ซึ่งเสื่อมสภาพง่ายมากเมื่ออยู่ที่อุณหภูมิสูง ผู้คนส่วนใหญ่จึงรู้จัก “น้ำแข็งแห้ง” หรือ DRY ICE กันเป็นอย่างดี แต่อาจจะเพียงผิวเผิน ว่ามันเป็นสารเย็นจัด โดนมืออาจจะเจ็บปวด หรือถึงขั้นเกิดแผลได้ถ้านานพอ ถูกกับอากาศแล้วกลายเป็นควันขาว ค่อยๆ ลดขนาดลงไป โดยไม่มีการละลาย เพราะไม่เปียกภาชนะที่ใส่

แทนการอธิบายคุณสมบัติของน้ำแข็งแห้งให้ลำบากกันทั้งผู้เขียน และผู้อ่าน ผมขอเล่าให้เห็นภาพการผลิตน้ำแข็งแห้งเลยดีกว่า โรงงานจะนำแกสคาร์บอนไดออกไซด์ (ซึ่งก็ต้องมีกรรมวิธีผลิตเหมือนกัน แต่อยู่นอกกรอบความสนใจในที่นี้ของเรา) มาจัดให้อยู่ภายใต้ความดันสูง ด้วยการลดปริมาตรของมันให้เล็กลง พร้อมไปกับการลดอุณหภูมิ คือ ทำให้เย็นนั่นแหละครับ จนถึงระดับความดัน และ “ความเย็น” พอเหมาะ แกสคาร์บอน ไดออกไซด์ ก็จะเปลี่ยนสถานะเป็นของเหลว ต่อจากนี้ก็จะเริ่มขบวนการทำให้มันกลายเป็นน้ำแข็งแห้ง ด้วยการลดความดันลงกะทันหัน คือ ปล่อยมันออกจากภาชนะ สู่ความดันบรรยากาศแบบที่อยู่รอบตัวเรานี่แหละครับ ในอัตราไหลที่พอเหมาะ เข้าสู่ “แม่พิมพ์” รูปแบบต่างๆ ตามต้องการ เช่น แท่งสี่เหลี่ยมยาว ลูกบาศก์ หรือ “ลูกเต๋า” หรือจะเลือกรูปแบบรูระบาย ให้เป็นเกล็ดใหญ่หรือเล็กก็ได้ทั้งนั้น น้ำแข็งแห้งที่ได้นี้จะไม่คงสภาพถาวรนะครับ เพราะอุณหภูมิของมัน ต่ำกว่าอุณหภูมิอากาศรอบตัวมัน (และตัวเรา) อย่างมาก คือ ประมาณลบเกือบ 80 องศาเซลเซียส   เมื่ออยู่ในสถานะของแข็งที่เย็นจัดแล้ว ภายใต้ความดันและอุณหภูมิของบรรยากาศรอบตัวเรา มันไม่สามารถคงตัวอยู่ได้ครับ “เนื้อ” ส่วนนอกจะเปลี่ยนสถานะจากของแข็งไปสู่สถานะแกสเลย ไม่กลายเป็นของเหลว ซึ่งก็เป็นที่มาของชื่อ “น้ำแข็งแห้ง” ต่างจากน้ำแข็งทั่วไปที่ละลายกลายเป็นน้ำ ถ้ายังจำศัพท์สมัยเรียนชั้นมัธยมกันได้ การเปลี่ยนสถานะเช่นนี้ มีชื่อในภาษาไทย ซึ่งแปลมาจากภาษาอังกฤษว่า การระเหิด (SUBLIMATION) ในภาคปฏิบัติเราไม่สามารถหยุดยั้งการระเหิดของน้ำแข็งแห้งได้เลยครับ ทำได้เพียงให้มันกลายสภาพเป็นแกสช้าลงนิดหน่อย ด้วยการหุ้มด้วยฉนวนกันความร้อน ถ้าใช้ภาษาชาวบ้านก็คือ ฉนวนกักเก็บ “ความเย็น” เช่น กล่องกระดาษ หรือกล่องโฟม ที่ผมใช้คำว่าภาคปฏิบัติ เพราะที่จริงแล้ว ถ้ามีภาชนะต้านความดันได้สูงพอ เราสามารถกักเก็บไม่ให้น้ำแข็งแห้งระเหิดรั่วไหลกลายเป็นไอไปหมดได้จริง โดยต้องให้มันอยู่ใต้ความดันสูงมาก ระดับ 60 บาร์ขึ้นไป ลองจินตนาการโดยเปรียบเทียบกับความดันของอากาศในล้อยางของรถเรานะครับ ซึ่งมีค่าเพียง 2 ถึง 3 บาร์ ถ้ามีภาชนะต้านความดันสูงที่ว่านี้ได้ ในอุณหภูมิบรรยากาศบ้านเรา แล้วบรรจุน้ำแข็งแห้งไว้ให้เต็ม มันจะไม่ระเหิดครับ แต่จะละลายจากสถานะของแข็ง เป็นของเหลว ภาชนะในตัวอย่างที่ว่านี้ จะต้องเป็นโลหะหนา เช่น ท่อเหล็กหนาเป็นนิ้ว ฝาปิดต้องต้านความดันสูงได้ด้วย ซึ่งพวกเราไม่มีใช้ในชีวิตประจำวันกันอยู่แน่นอน   จึงสรุปได้ว่า น้ำแข็งแห้งจะระเหิดกลายเป็นแกสคาร์บอนไดออกไซด์เสมอ ไม่ว่าจะอยู่ในภาชนะแบบไหน หรือจะพยายามปิดผนึกอย่างไร ก็ไม่มีทางต้านมันไม่ให้ปล่อยคาร์บอนไดออกไซด์ได้เลย มาถึงตรงนี้ผู้อ่านที่ชอบด้านวิทยาศาสตร์ คงมองเห็นอันตรายของการพยายามกักเก็บน้ำแข็งแห้งไม่ให้ระเหิดรั่วไหลได้ทันที ว่ายิ่งพยายามมาก ยิ่งภาชนะต้านความดันได้สูง ก็จะยิ่งอันตรายเพิ่มขึ้น เพราะเมื่อภาชนะแตก หรือฉีกขาด เพราะความดันจากการระเหิดของน้ำแข็งแห้ง มันจะกลายเป็นระเบิดขนาดย่อมๆ ได้เลยครับ และไม่ต้องกลัวว่าโจร หรือคนร้าย จะนำหลักการนี้ไปทำระเบิด เพราะความดัน 60 กว่าบาร์ นั้นเทียบไม่ได้กับดินระเบิดยุคใหม่   และอีกประการก็คือ การที่ไม่สามารถกำหนดเวลาให้มันระเบิดได้แม่นยำ ถึงกระนั้นถ้าเกิดขึ้นใกล้ตัว ก็ทำให้เราบาดเจ็บได้พอสมควร ปล่อยให้มันระเหิดตามธรรมชาติ โดยไม่ไปขัดขวางมัน จะปลอดภัยกว่าครับ   ที่จริงแล้ว น้ำแข็งแห้งไม่สามารถทำอันตรายต่อเราได้โดยตรงนะครับ ถ้าไม่เอามือเปล่าไปจับมัน (เพราะเย็นจัด) “ทูตมรณะ” ที่เราต้องระวัง คือ แกสคาร์บอนไดออกไซด์ ที่มาจากการกลายสถานะของน้ำแข็งแห้ง แล้วมันเกี่ยวข้องกับการใช้รถของพวกเราตรงไหน ถึงต้องเป็นเรื่องในหนังสือนี้ เกี่ยวอย่างยิ่งครับ เพราะชีวิตประจำวันของพวกเรา มักจะหลีกเลี่ยงการพกพาน้ำแข็งแห้งในห้องโดยสาร หรือที่เก็บสัมภาระนอกห้องโดยสารไม่ได้เลย ไม่ว่าจะเป็นการรักษาสภาพไอศครีมไม่ให้ละลาย หรือผลิตภัณฑ์จากนมต่างๆ ไม่ให้บูด หรือรักษาความสดของอาหารทะเล   ผมขอสลับฉากมาแนะนำผู้ร้ายตัวเอกของเรื่องก่อนนะครับ ว่าร้ายกาจต่อชีวิตเราได้เพียงใด ซึ่งก็คือ แกสคาร์บอนไดออกไซด์นี่แหละ ไม่จัดอยู่ในพวกแกสพิษโดยตรง เพราะมันมีอยู่แม้แต่ลมหายใจของพวกเรา และก็ออกมาจากปลายท่อไอเสียของรถทุกคัน ในปริมาณที่มาก อย่างน่าตกใจ ประเทศที่มีพลเรือนและผู้นำฉลาด เขาถึงช่วยกันรักษาต้นไม้ ป่าไม้ ไว้ให้ มากที่สุด เพื่อให้มันช่วยกำจัดแกสนี้ จะเรียกว่าโชคดี หรือโชคร้ายก็ได้ทั้งสองอย่างครับ ที่แกสนี้ไม่มีสี และไม่มีกลิ่น เพราะถ้ามีกลิ่นก็คงรบกวนเราอยู่เกือบตลอดเวลา แต่ถ้ามีสีหรือกลิ่น ถ้าตรงไหนมีความเข้มถึงขั้นก่อให้เกิดอันตรายต่อชีวิต เราก็จะหลีกเลี่ยงได้ทัน แกสนี้หนักกว่าอากาศ ปัญหาใหญ่ก็คือ ถ้าเราสูดอากาศที่มีแกส นี้อยู่ในสัดส่วนที่มาก หรือเข้ม ร่างกายก็จะได้รับออกซิเจนไม่เพียงพอ อาการที่บ่งบอกว่าหายใจแกสคาร์บอนไดออกไซด์เข้าไปมากเกินควร คือ คลื่นไส้ เหงื่อออกทั้งๆ ที่อากาศรอบข้างไม่ร้อน ปวดหัว ใจสั่น อาจอาเจียนด้วย และถ้ามากหรือนานเกินไป ก็จะหมดสติ หรือถึงตายได้   ผู้เชี่ยวชาญให้คำแนะนำไว้ว่า ถ้าพบผู้เคราะห์ร้ายที่ไม่มีโรคประจำตัวที่จะออกอาการดังกล่าว และสงสัยว่าน่าจะสูดหายใจแกสนี้เข้าไปในปริมาณมาก ให้ผู้เคราะห์ร้ายเหยียดแขนไปด้านหน้า โดยคว่ำมือ แล้วให้พยายามกระดกมือเชิดขึ้น ถ้าใช่จะไม่สามารถทำได้ครับ จะกระดกมือได้นิดเดียวก็ตกตามเดิมแล้วกระดกใหม่ เพราะสัญญาณจากสมองที่ขาดออกซิเจน จะส่งมายังกล้ามเนื้อได้เพียงจังหวะสั้นๆ แล้วขาดตอน ไม่ต่อเนื่อง     เปลี่ยนฉากกลับมาที่ผู้ร้ายจำแลง หรือน้ำแข็งแห้งในห้องโดยสารของรถเราครับ ลองมาจำลองสถานการณ์ว่าจะเกิดอะไรขึ้นบ้าง เมื่อเรามีน้ำแข็งแห้งอยู่ในรถ เช่น ร้านขายไอศครีม หรือขนมบรรจุมาให้เพื่อรักษาความเย็น น้ำแข็งแห้งจะระเหิดกลายเป็นแกสคาร์บอนไดออกไซด์ และทะลักออกมาจากภาชนะอยู่ตลอดเวลา ไม่มีภาชนะอะไรต้านมันได้ครับ   จากความดันที่ผมอธิบายมาแล้ว แม้ว่าผู้ขายจะยืนยันว่าปิดผนึกดีอย่างไรก็ตาม เปรียบได้กับการมีท่อปล่อยแกสนี้ ยื่นเข้ามาในห้องโดยสาร ด้วยความดันระดับที่เอามืออุดแรงแค่ไหนก็ไม่อยู่ แม้มันจะไหลเข้ามาในอัตราไหลที่ไม่สูงนักก็ตาม และถึงมันจะหนักกว่าอากาศ ก็ไม่ได้หมายความว่ามันจะลงไปอยู่นิ่งบริเวณพื้นห้องโดยสาร หรือที่วางเท้านะครับ เพราะอากาศในรถของเราที่ใช้เครื่องปรับอากาศ ฟุ้งกระจายอยู่ตลอดเวลา และช่องดูดอากาศที่จะส่งไปผ่านรังผึ้งทำความเย็นของรถ ก็อยู่ค่อนข้างต่ำ มันจึงดูดแกสนี้เข้าไปเป็นส่วนใหญ่ พ่นกลับออกมาเป็นอากาศเย็น แล้วเราก็สูดมันเข้าปอด ความเข้มของแกสนี้ในห้องโดยสาร เพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง เราจะเริ่มมีอาการผิดปกติจากการขาดออกซิเจนในเลือด หรือจะเรียกว่าจากการมีคาร์บอนไดออกไซด์สูงเกินในเลือดก็ได้ คือ มึนศีรษะ คลื่นไส้ เวียนศีรษะ ใจสั่น ฯลฯ   และความรู้สึกอีกอย่างที่น่าจะช่วยชีวิตผู้เคราะห์ร้ายไว้ได้มากพอสมควร คือ ความรู้สึกเสมือนหายใจไม่ออก (ที่จริงต้องเรียกกันว่า หายใจไม่เข้ามากกว่าครับ) ส่วนใหญ่จะรู้สึกอึดอัด และอยากลองเปิดหน้าต่างของรถดู ทันทีที่ได้สูดอากาศปกติจากภายนอก ก็จะรู้สึกดีขึ้นทันทีครับ แต่ไม่ใช่ทุกคนนะครับ ที่จะใช้สัญชาตญาณแก้ปัญหา บางคนก็จับความรู้สึกหายใจลำบากไม่ได้ อาจสงสัยว่าอ่อนเพลีย ล้า หรือง่วง และถ้าตัดสินใจผิด รีบหาที่หยุดรถ แล้วเอนพนักพิงเพื่อหลับสักครู่ ก็จะถึงฆาตแน่นอนครับ น้ำแข็งแห้งจะแปรสภาพเป็นแกส มรณะนี้เพิ่มขึ้นเรื่อยๆ จนถึงความเข้มที่ทำให้หมดสติ และอีกไม่นานก็คงจะถึงตาย ยกเว้นว่าโชคดีที่ปริมาณน้ำแข็งแห้งไม่มากนัก และระเหิดต่อได้อีกไม่นาน ก็อาจจะพอรอด และไม่ต้องคิดว่าจะแก้ปัญหาได้ ด้วยการนำมันไปไว้ในที่เก็บสัมภาระนอกห้องโดยสารได้นะครับ แกสนี้จะซึมเข้ามาในห้องโดยสารได้หลายช่องทาง ที่สำคัญก็คือ มันจะไล่ที่ หรือผลักดันอากาศปกติในห้องโดยสาร ให้เล็ดลอดออกไปภายนอก ให้เราได้รับออกซิเจนน้อยลงไปเรื่อยๆ และถ้ามีปริมาณน้ำแข็งแห้งอยู่มากพอ ในเวลาไม่นาน ทั้งห้องโดยสารจะเต็มไปด้วยคาร์บอนไดออกไซด์เกือบล้วนๆ ครับ   ถ้าเป็นผู้ใหญ่ ยังพอช่วยเหลือตนเองได้ จะด้วยความรู้ หรือสัญชาตญาณ เช่น ลองเปิดหน้าต่าง แต่ถ้าเป็นเด็ก โดยเฉพาะเด็กเล็ก ที่ยังช่วยเหลือตัวเองไม่ได้ หรือแม้แต่จะบอกความรู้สึกให้เรารับรู้ก็ไม่ได้ น่าสงสารมากครับ   ลองนึกภาพว่าเด็กอยู่ในห้องโดยสาร ที่มีน้ำแข็งแห้งอยู่ แล้วพ่อแม่เปิดเครื่องปรับ อากาศแล้วลอคประตูไว้ กะว่าจะไปไม่นานนัก แต่เกิดติดขัด ไม่สามารถกลับมาในเวลาที่ตั้งใจไว้ได้ (แน่นอนว่าพ่อแม่ก็ไม่รู้ถึงอันตรายของน้ำแข็งแห้งในห้องโดยสาร) ผมขอไม่บรรยายต่อ ว่าอะไรจะเกิดขึ้น ถ้ามีน้ำแข็งแห้งปริมาณมากพอ     สำหรับผู้ที่ไม่ค่อยถูกกับเรื่องเทคนิค วิทยาศาสตร์ เช่น แม่บ้านส่วนใหญ่   ผมขอสรุปเป็นวิธีปฏิบัติอย่างง่ายเลย     1. ถ้าจำเป็นต้องมีน้ำแข็งแห้งในห้องโดยสาร ต้องเปิดกระจกหน้าต่างให้อากาศถ่ายเทได้เสมอ หรือแม้จะเป็นห้องที่บ้าน ก็ต้องเปิดหน้าต่างให้มากที่สุดเช่นเดียวกัน   2. อย่าเชื่อผู้ขาย ว่าปิดผนึกภาชนะอย่างดี แกสไม่สามารถรั่วออกมาได้   3. ถ้าจะให้ปลอดภัยแน่นอน อย่าให้น้ำแข็งแห้งมาข้องเกี่ยวกับชีวิตของเรา ดีที่สุดครับ ใช้น้ำแข็งธรรมดา กับภาชนะที่เป็นฉนวนอย่างดี ก็น่าจะพอแก้ปัญหาได้   ก่อนจบผมขอฝากความรู้ความเข้าใจ ถึงอันตรายของคาร์บอนไดออกไซด์ ในส่วนที่ไม่เกี่ยวกับยานพาหนะไว้ด้วย   4. สำหรับผู้ที่อยู่ในชนบท ห้ามปิดประตูหน้าต่างจนสนิททั้งหมด ในฤดูหนาว แล้วนำเตาถ่านมาไว้ในห้องนอน เพื่อช่วยทำให้อากาศอุ่น ถ่านไม้ที่ลุกไหม้จะ “ดึง” ออกซิเจนมาใช้ และเพิ่มสัดส่วนคาร์บอนไดออกไซด์ ของอากาศในห้อง ให้เข้มข้นขึ้นเรื่อยๆ อย่างต่อเนื่อง ผู้ที่สูดมันเข้าไปขณะนอนหลับ จะเสียชีวิตในที่สุด ผู้ใหญ่ควรสั่งสอนลูกหลานกันไว้เลยครับ ก่อนที่จะเกิดโศกนาฏกรรม   5. ตามที่ได้กล่าวมาแล้ว ว่าแกสมรณะนี้ มัน “หนัก” กว่าอากาศ มันจึงไปอยู่สงบนิ่งตามก้นหลุม ก้นถัง ท่อใหญ่ต่างๆ ที่อากาศนิ่ง ก่อนจะลงไปสำรวจ หรือปฏิบัติงาน ต้องแน่ใจว่า ไม่มีแกสนี้อยู่ หรือถ้ามี ต้องแน่ใจว่า เมื่อเกิดอาการขาดออกซิเจนจากอากาศที่หายใจ สามารถกลับขึ้นมาเองได้ หรือร้องขอความช่วยเหลือได้ทัน   ขอฝากความเข้าใจนี้ไว้แก่นายจ้างทั้งหลายนะครับ พวกเรามีโอกาสเล่าเรียนกันมา ยังไม่รู้ถึงอันตรายของมัน จะให้ลูกจ้างด้อยโอกาสศึกษาเหล่านี้ เขารู้ได้อย่างไร ว่ามีอันตรายอะไรรออยู่ที่ก้นหลุม หรือก้นถัง น่าสงสารที่สุดครับ ที่เป็นข่าวในสื่อต่างๆ ว่าเสียชีวิตเพราะสูดแกสพิษไม่รู้ชนิด ไม่รู้ชื่อ ทั้งหลายเกือบทั้งหมด คือ แกสคาร์บอนไดออกไซด์ธรรมดาที่เข้มข้นนี่แหละครับ