เจ้าพระคุณสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 24 ตุลาคม 2556 เวลา 19.31 นาฬิกา ณ ที่ประทับชั้นพระมหากรุณาธิคุณ (ชั้น 6) ตึกวชิรญาณสามัคคี ฯ โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย สิริพระชนมายุ 100 พรรษา กับ 21 วัน

เจ้าพระคุณสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 24 ตุลาคม 2556 เวลา 19.31 นาฬิกา ณ ที่ประทับชั้นพระมหากรุณาธิคุณ (ชั้น 6) ตึกวชิรญาณสามัคคี ฯ โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย สิริพระชนมายุ 100 พรรษา กับ 21 วัน ในการนี้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ระหว่างวันที่ 15-17 ธันวาคม 2558 ณ พระเมรุวัดเทพศิรินทราวาส ราชวรวิหาร เจ้าพระคุณสมเด็จ ฯ ทรงดำรงพระขันติธรรมอย่างล้ำเลิศ มีพระสติ เจริญอิทธิบาท 4 สมาธิวิปัสสนาดำรงอยู่ในญาณเป็นที่ประจักษ์แก่ศิษยานุศิษย์ ทรงนิพนธ์ถึงหลายแง่มุมแห่งพระพุทธศาสนาด้วยพระปัญญารู้แจ้ง สมดังพระนามสมณศักดิ์ว่า “สมเด็จพระญาณสังวร” หนึ่งในบทพระนิพนธ์ คือ “ความสำคัญของปฐมเทศนา” เทศนาครั้งแรกของพระพุทธเจ้าอันเรียกว่า ธรรมจักร หรือ ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร โดยเราใคร่ขอประทานอนุญาตเรียบเรียงมาสู่เพื่อนดังต่อไปนี้ “ปฐมเทศนานี้กล่าวไว้ว่า อันบรรพชิต คือ ผู้บวช ผู้มุ่งนิพพานอันเป็นธรรมที่ดับกิเลส และกองทุกข์ด้วยประการทั้งปวง พึงปฏิบัติตนในทางที่เรียกว่า มัชฌิมาปฏิปทา ข้อปฏิบัติอันเป็นหนทางกลาง อันได้แก่ มรรค มีองค์ 8 ประการ คือ” “สัมมาทิฏฐิ ความเห็นชอบ, สัมมาสังกัปปะ ความดำริชอบ, สัมมาวาจา เจรจาชอบ, สัมมากัมมันตะ การงานชอบ, สัมมาอาชีวะ เลี้ยงชีวิตชอบ, สัมมาวายามะ เพียรชอบ, สัมมาสติ ระลึกชอบ, สัมมาสมาธิ ตั้งใจชอบ” “ทางทั้ง 8 ประการนี้ ทำให้เกิด จักษุ คือ ดวงตา ทำให้เกิดญาณ คือ ความหยั่งรู้” “ดวงตาที่มองเห็น อริยสัจจะ ความจริงอย่างยิ่ง 4 ประการ คือ ทุกข์, ทุกขสมุทัย เหตุให้เกิดทุกข์, ทุกขนิโรธ ความดับแห่งทุกข์, ทุกขนิโรคามินีปฏิปทา ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์” “อริยสัจ 4 นี้เอง เป็นธรรมที่พระพุทธเจ้าได้ตรัสรู้ คือ ได้ทรงรู้ ทรงเห็น” “ตรัสรู้อย่างไร ความรู้ของพระองค์ที่เรียกว่าเป็นความตรัสรู้นั้น มีลักษณะอย่างไร จึงได้ ทรงแสดงว่า จักษุ คือ ดวงตา ญาณ คือ ความหยั่งรู้ ปัญญา คือ ความรู้ทั่ว วิชชา คือ ความรู้แจ่มแจ้ง อาโลกะ คือ ความสว่าง ได้บังเกิดผุดขึ้นแก่พระองค์ ในธรรมทั้งหลายที่ไม่เคยทรงสดับมาก่อนว่า” “ทุกข์นี้ควรกำหนดรู้ ทุกข์นี้ได้กำหนดรู้แล้ว, สมุทัย คือ เหตุให้เกิดทุกข์ สมุทัยนี้ พึงละ สมุทัยนี้ ละได้แล้ว, นิโรธ คือ ความดับทุกข์ นิโรธนี้ พึงกระทำให้แจ้ง นิโรธนี้ได้กระทำให้แจ้งแล้ว, มรรค คือ ทางปฏิบัติให้ถึงทางดับทุกข์ มรรคนี้ ควรอบรมทำให้มี ให้เป็นขึ้น มรรคนี้ได้อบรมและทำให้มี ให้เป็นขึ้นแล้ว” ขันธ์ 5 ประการนั้นเป็นทุกข์ สมุทัย ได้แก่ ตัณหา ความดิ้นรนทะยานอยากของใจ ราคะ คือ ความติดใจ ยินดี มีความบันเทิงยินดีในอารมณ์นั้นๆ อันได้แก่ กามตัณหา ส่วนนิโรธ ได้แก่ ความดับตัณหา ดับความดิ้นรนทะยานอยากได้โดยสิ้นเชิง ดั่งนี้แล้ว ทุกข์ทั้งสิ้นก็จะดับไปหมด...