คำบรรยายภาพยนตร์

ภาพยนตร์ต่างประเทศที่เข้ามาฉายในประเทศไทย จะมีคำบรรยายภาษา ไทยประกอบทุกเรื่อง ครั้งหนึ่งในชีวิตข้าพเจ้า ก็เคยทำหน้าที่เป็นผู้แปลคำบรรยายดังกล่าว ช่วงระหว่างทศวรรษที่ 60 สมัยข้าพเจ้าทำงานประจำอยู่กับโรงภาพยนตร์ ควีนส์ วังบูรพา การที่ภาพยนตร์จากต่างประเทศมีคำบรรยายเป็นภาษาไทยอยู่ข้างล่างจอภาพยนตร์ ครั้ง เริ่มต้นมีความเป็นมาอย่างไร ข้าพเจ้าก็จำไม่ได้ จำได้แต่ว่า เริ่มแรกทีเดียวที่ข้าพเจ้าเป็นคนแปลนั้น คำบรรยายยังไม่มีการพัฒนาขีดความ สามารถถึงระดับพิมพ์ลงไปได้บนเนื้อฟีล์มภาพยนตร์ สมัยนั้นคำบรรยายภาพยนตร์ต้องใช้ คนลายมือสวยงาม เขียนชัดเจน ลงบนกระจกรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ขนาดประมาณ 3.5 " ซึ่ง ทาด้วยแป้งสีขาวทั้งแผ่น บนกระจกที่ทาด้วยแป้งสีขาวนี้ ผู้คัดลายมือจะต้องเขียนคำบรรยายที่ข้าพเจ้าแปลลงบน กระจก ตัวอักษรจะเป็นสีขาวทะลุเนื้อแป้ง คำบรรยายในสมัยนั้น นอกจากจะเป็นภาษาไทยแล้ว ยังถูกแปลเป็นภาษาจีนอีกด้วย ซึ่ง แปลว่าภาพยนตร์เรื่องนั้นๆ มีคำบรรยายที่เป็นภาษาไทยอยู่บรรทัดบน และเป็นภาษาจีน อยู่บรรทัดล่าง หลังจากเขียนเสร็จแล้ว การประกอบคำบรรยายกับภาพยนตร์แต่ละเรื่อง ก็ใช้วิธีใส่แผ่น กระจกที่มีคำบรรยายเข้าไปในเครื่องฉาย ลักษณะคล้ายรางรูปสี่เหลี่ยม ใส่แผ่นกระจก ที่มีคำบรรยายได้ 2 แผ่นเลื่อนไปเลื่อนมา วิธีการฉายคำบรรยายแบบนี้ ต้องใช้คนมีฝีมือ ทั้งคนแปล คือ ตัวข้าพเจ้าเอง และคนฉาย คำบรรยาย ซึ่งเป็นพนักงานคนหนึ่งประจำห้องฉายภาพยนตร์ ข้าพเจ้าจะเป็นผู้อำนวยการแปลบทภาพยนตร์ระหว่างภาพยนตร์ถูกฉายไปยังจอภาพยนตร์ คอยสั่งด้วยถ้อยคำเดียวว่า "ไป..." โดยต้องดูภาพยนตร์ด้วยว่า ตัวนักแสดงพูดหรือยัง พูดประโยคไหน ก็ "ไป" ประโยคนั้น และคนฉายกระจกคำบรรยายก็คอยฉายคำบรรยายตามคำสั่งของข้าพเจ้า ข้าพเจ้าต้องควบคุมการฉายคำบรรยาย ในการฉายรอบแรก และส่วนใหญ่แล้ว ก็ต้องถือว่า ข้าพเจ้ายังมีเวรกรรมน้อย เข้าเวรฉายคำบรรยายเพียงรอบเดียว ในรอบต่อๆ ไป คนฉาย ก็สามารถดำเนินการเองได้โดยไม่ต้องมีข้าพเจ้ากำกับ วังบูรพา ในสมัยที่ข้าพเจ้าทำงานอยู่กับโรงภาพยนตร์ควีนส์ นั้น แถวนั้นยังมีอีก 2 โรงภาพยนตร์ อยู่ด้านหน้า คือ คิงส์ และ แกรนด์ คิงส์ จะเป็น "HOUSE OF MGM" ฉายภาพยนตร์จากบริษัท เมโทร โกลด์วิน เมเยอร์ จำกัด หรือ มกม. เท่านั้น ขณะที่ แกรนด์ ฉายภาพยนตร์จากบริษัทพาราเมาท์ ฯ ส่วนโรงภาพยนตร์ ควีนส์ ก็มีบริษัทโคลัมเบีย ฯ เป็นบริษัทผูกขาด วังบูรพาในเวลานั้น เป็นสถานที่ร้อนแรงของ หนุ่ม/สาวชาวกรุง ก่อนโรงภาพยนตร์ 3 โรงใหม่เอี่ยม เริ่มจาก สยาม และต่อด้วย ลิโด้ สกาล่า จะไปเกิดที่สยามสแควร์ การแปลบทภาพยนตร์ ก็คือ การแปลจากบทภาพยนตร์ที่มาพร้อมกับภาพยนตร์เรื่องนั้นๆ ไม่ ใช่ต้องฟังเสียงนักแสดงพูดจากภาพยนตร์ และบทภาพยนตร์ที่ถูกนำมาแปลเป็นภาษาไทย บางบริษัทก็จัดทำไว้อย่างละเอียดให้กับคนแปล แม้คำพูดว่า "YOU" คำเดียว ยังมีหมายเหตุประกอบว่าหมายถึง เอกพจน์ หรือพหูพจน์ และคำใดเป็นวลี หรือเป็นศัพท์เทคนิคเฉพาะ เขาก็จะหมายเหตุ และมีข้อความอธิบายอย่าง ชัดเจน เหมือนเราเปิดพจนานุกรม คำบรรยายภาพยนตร์ที่ข้าพเจ้าเห็นเป็นครั้งแรก เป็นภาพยนตร์ในต่างประเทศ ซึ่งข้าพเจ้าไป พบเห็น โดยถ้าเป็นภาพยนตร์พูดภาษาอื่นไม่ใช่อังกฤษ ก็จะมีคำบรรยายเป็นภาษาอังกฤษ หรือ ถ้าเป็นภาพยนตร์พูดอังกฤษ คำบรรยายก็เป็นภาษาเยอรมัน และอิตาลี อย่างที่ข้าพเจ้าพบ ระหว่างไปเที่ยวสวิสเซอร์แลนด์ เมื่อข้าพเจ้าเป็นผู้บรรยายภาพยนตร์ต่างประเทศนั้น ข้าพเจ้ารู้สึกมีความสุขในการทำงาน เพราะ เป็นคนชอบการประพันธ์ แม้การแปลคำบรรยายสมัยนั้น ต้องอยู่กับความเรียบง่ายถึงขนาดใช้ คำไทยตรงไปตรงมาอย่าง "กู-มึง" ไม่ได้ ข้าพเจ้าก็ยังมีความสุขในการแปล ผู้จัดทำคำบรรยายสมัยนั้น มีทั้งลูกจ้างอย่างข้าพเจ้าและผู้มีเกียรติในสังคม เป็นต้นว่าภาพยนตร์ เรื่อง "บัญญัติสิบประการ" ภาพยนตร์ยิ่งใหญ่ของ ซีซิล บี เดอมิลล์ ซึ่งเข้าฉายที่โรงภาพยนตร์ แกรนด์เวลานั้น ผู้แปลบทบรรยาย คือ มรว. คึกฤทธิ์ ปราโมช และการพัฒนาคำบรรยายต่อจากการทำแผ่นกระจกทาแป้ง ก็มีการพิมพ์ลงบนเนื้อฟีล์ม และเป็น การพิมพ์แบบหยาบๆ ตัวอักษรติดบ้าง ไม่ติดบ้าง ไม่ได้ชัดเจน อ่านง่ายเหมือนสมัยนี้ เพราะ เทคโนโลยีแตกต่างกันลิบ ผู้แปลภาษาต่างประเทศ เชี่ยวชาญอย่าง "สันตสิริ" ก็เป็นผู้ทำคำบรรยายเหมือนกัน จำได้ว่า ท่านจัดทำคำบรรยายให้กับภาพยนตร์บริษัท ทเวนที เซนจูรี ฟอกซ์ จำกัด ซึ่งเข้าฉายที่โรง ภาพยนตร์ศาลาเฉลิมไทย ผ่านฟ้าเป็นประจำ ก่อนศาลาเฉลิมเขตร์จะเกิดที่พลับพลาไชย ชีวิตข้าพเจ้ากับโรงภาพยนตร์เปลี่ยนไปหลายแห่ง จากควีนส์ ไป เอเธนส์ ไปแมคเคนนา ไป เมโทร ไปเพชรรามา ไปโรงภาพยนตร์สุขุมวิท และ ออสการ์ ถนนเพชรบุรีตัดใหม่ ชีวิตการทำคำบรรยายภาพยนตร์ของข้าพเจ้า จะพิถีพิถันเป็นพิเศษกับภาพยนตร์ยิ่งใหญ่ สำคัญๆ เช่น เรื่อง "เอล ซิด" "ป้อมปืนนาวาโรน" "ลอว์เรนศ์แห่งอราเบีย" และ "คลีโอพัตรา" ฉบับ รี-รัน (การเอามาฉายซ้ำ) รู้สึก "อิน" กับเนื้อหาภาพยนตร์เป็นอย่างมาก ผู้แปลคำบรรยายสมัยนี้ ก็ล้วนแล้วแต่เป็นผู้เชี่ยวชาญ และมีความรู้เกี่ยวกับการแปลบท ภาพยนตร์ทั้งสิ้นครับ