เล่นท้ายเล่ม
ฟ้าหลังฝน
สิ้นเทศกาลเข้าพรรษา เป็นเวลาที่ฟ้าเปิดใสสว่าง เป็นสีฟ้าเนื่องจากเป็นฟ้าหลังฝน เมื่อฝนไปแล้วที่เหลืออยู่คือความสดชื่น และความร่าเริงของผู้คน
แต่ก่อนมา วันขึ้น 15 ค่ำเดือนสิบเอ็ด หรือวันออกพรรษา นับเป็นวัฒนธรรมเก่าแก่ควรรักษาไว้อย่างต่อเนื่องของคนไทย เป็นเรื่องของจิตใจ และเป็นการแสดงออกถึงไมตรีจิต พลอยยินดีในบรรดาสิ่งควรแก่การยินดีนั้น
เป็นต้นว่า ถนนหนทางที่เคยแฉะชื้นกลับหมาดแห้ง การทำนาที่คร่ำเคร่งมาตลอดฤดูฝนแรมเดือนก็หมดภาระ ข้าวในนาส่วนใหญ่ตกรวงรอแต่วันสุก และการเก็บเกี่ยว
การออกพรรษา (ในปีนี้ 2547 ตรงกับวันที่ 28 ตุลาคม) เป็นเทศกาลต่อเนื่องไปจนถึงกลางเดือนสิบสอง เป็นเทศกาลทอดกฐินของคนไทย
ก่อนถึงวันทอดกฐิน ชาวบ้านมักเลือกวัดที่จะทอด เลือกแล้วก็ต้องไปจองล่วงหน้าไว้ ให้วัดรู้ตัวและมีเวลาเตรียมรับรองขบวนกฐิน การเลือกวัดแต่เดิมมา มักเลือกวัดที่อยู่ในหมู่บ้านอื่น เพื่อเป็นโอกาสของการแห่กฐิน ครึกครื้นสนุกสนาน และเป็นการสร้างความสามัคคี เป็นไมตรีแก่ชาวบ้านหมู่บ้านของวัดนั้นๆ
ไม่นับกำไรที่เกิดจากโอกาสเที่ยวไปในท้องถิ่นต่างภูมิประเทศ เป็นภาพแปลกใหม่จากที่เคยเห็นทุกเมื่อเชื่อวัน การได้เห็นสิ่งใหม่ๆ อาจนำมาซึ่งส่วนดีของท้องถิ่นนั้นมาใช้เป็นแบบอย่างในหมู่บ้านของตน
แบบเดียวกับการไปดูงานในต่างประเทศ ลักษณะเดียวกับการท่องเที่ยวไปในอารยประเทศที่เจริญแล้ว ได้เห็นเรื่องที่ดี ความเป็นอยู่ที่มีระเบียบ และสังคมที่ผู้คนได้รับการศึกษาแสดงความเอื้ออาทรต่อกัน
ประมาณห้าสิบปีที่ผ่านมา ผมไปเที่ยวเมืองสวิสคนเดียว ได้รับการทักทายจากคนในท้องถิ่นเป็นปกติ คำถามที่เป็นธรรมชาติของเขาคือ ผมสบายดีหรือเปล่า ? ซึ่งผมก็บอกเขาไปตามประสาซื่อว่า "เหงา"
เท่านั้นแหละครับ ท่าทางเขาตกอกตกใจเอามากๆ เป็นความซีเรียสอย่างทันที แล้วพร้อมที่จะช่วยให้ผมหายเหงา ทำให้ผมนึกขึ้นได้ว่าผมพูดเล่นๆ แต่เป็นประเด็นร้อนอย่างไม่ตั้งใจ
การทอดกฐินในต่างอำเภอ ต่างท้องถิ่น จึงล้วนเป็นประโยชน์มีค่าควรแก่ชีวิตของพวกเราคนไทยสำคัญและจำเป็นได้ทั้งบุญกุศล และเล่นสนุกรื่นเริง ได้ทั้งความรู้และจิตใจต่อกันด้วยการศึกษาด้วยตนเอง ฝึกตนให้เป็นคนใจบุญ รู้ซึ้งถึงคุณค่าแห่งความสมานสามัคคี มีจิตใจร่าเริง ไม่คับแคบ
ผมอยากเห็นวัฒนธรรมอันงดงามเก่าแก่นี้อยู่กับคนไทยทุกๆ ปีตลอดไป
การทอดกฐินนั้นครึกครื้นนับแต่การแห่กฐิน ต้องออกเดินทางแต่เช้าเพื่อไปให้ถึงวัดทันกับการเลี้ยงเพลพระ เสร็จจากการเลี้ยงเพลพระ แล้วก็จะได้ทอดกฐิน การเดินทางนั้นสมัยดั้งเดิมก็ต้องอาศัยเกวียน อาศัยช้าง หรือม้า ยานที่ใช้สำหรับการตั้งองค์กฐินได้รับการประดับประดาอย่างงดงาม
การแห่กฐินมีดนตรีประกอบเพื่อให้เกิดเสียงดังไปทั่วๆ ละแวก สุดแต่เครื่องดนตรีจะเป็นหมวดหมู่ใด ทั้งปี่ฆ้องกลอง เป็นการบอกกล่าวการแห่กฐินมาแล้วจ้ะ ระหว่างการตีฆ้องร้องเป่านี้ หากมีการร่ายรำทำฟ้อนอย่างไรก็ทำได้ตามสะดวก และความสมัครใจ
สำหรับชาวบ้านที่ได้พบเห็นขบวนกฐิน ก็มักออกจากบ้านมาแสดงความเคารพยกมือไหว้ร่วมโมทนาในบุญกุศลนั้น
หรือไม่ก็แต่งตัวออกไปร่วมงานที่วัด เป็นการต้อนรับหรือ เวลคัม จากชาวบ้าน บางครั้งก็ถือโอกาสเป็นเจ้าภาพจัดการเลี้ยงข้าวเลี้ยงน้ำ ถือว่าเป็นวัดของพวกเขาเป็นถิ่นของพวกเขา เป็นความเอื้อเฟื้อยินดีจากน้ำใสใจจริง เผื่อวันข้างหน้าอาจต้องไปทอดกฐินที่วัดของบ้านโน้นบ้าง จะได้มีโอกาสตอบแทนกันและกันเข้าลักษณะเอื้ออาทรแบบบูรณาการไปโน่นเลย
เสร็จจากการเลี้ยงเพลพระแล้ว ก็ถึงเวลาทอดกฐิน สงฆ์ทั้งคณะลงโบสถ์ชุมนุมกันด้วยความพร้อมเพรียง จัดตั้งกระบวนแห่อีกครั้งหนึ่ง ส่งเสียงครึกครื้นไปทั่วบริเวณวัด ประทักษิณเวียนโบสถ์ไปสามรอบ แล้วเข้าไปในโบสถ์ถวายผ้ากฐิน
การประทักษิณเวียนโบสถ์สามรอบนั้น ผมไม่ค่อยได้เห็นในเวลานี้ทั้งๆ ที่เป็นการปฏิบัติที่ดี เป็นการแสดงความเคารพต่อสถานที่ และสิ่งศักดิ์สิทธิ์
เสร็จจากการทอดกฐินแล้ว ก็มีการละเล่นของชาวบ้านสนุกกันเต็มที่ ใครจะเล่นอะไรก็เล่นกันไป ไม่มีเรื่องเอะอะทะเลาะวิวาทกัน เพราะต่างก็เกรงบาปกรรมในการประพฤติตนเกินขอบเขต ควบคุมจิตใจของตนกันเอง
ที่เขียนมานี้เป็นการแห่กฐินทางบก สมัยนี้ก็นิยมไปด้วยรถบัสเพราะเดินทางไกลไปในต่างจังหวัด แต่การแห่กฐินก็มีทางเรือด้วย อาจไปด้วยเรือยนต์หรือเรือลำใหญ่พอเพียงต่อการบรรจุผู้คนไปร่วมทำบุญ
สมัยก่อนข้าวปลาอาหารที่เลี้ยงกันเองมักเป็นข้าวกระทง เพื่อความสะดวกเสร็จแล้วทิ้งไปได้เลย ไม่ต้องมาเสียเวลาล้างถ้วยล้างชาม หรือเกรงว่าจะแตกหักเสียหาย
อาหารก็เป็นอาหารง่ายๆ ข้าวและแกง ต้มและผัดตามแต่แม่ครัวจะตระเตรียมไป และที่ขาดไม่ได้ก็คือขนมจีนทั้งน้ำพริกและน้ำยา ของหวานก็มีข้าวเม่าทอดและกล้วยแขก ที่พูดถึงนี้ถือเป็นจานเมนูหลัก
การเล่นอาจเป็นเพลงเรือ หรือการแข่งเรือ สาวๆ ก็แต่งกายอย่างประณีตสวยงาม สนุกกันไปตามควรแก่เวลาเสร็จแล้วก็กลับบ้าน
ประเพณีนี้ มีคนเล่าให้ผมฟังว่าการพบกันระหว่างหนุ่มกับสาวมีความสำคัญไม่น้อยเลย หากเกิดต้องเนื้อต้องใจกันขึ้นหรือเป็นบุพเพสันนิวาสมาแต่ปางก่อน ก็ถือเป็นโอกาสและสถานที่อันศักดิ์สิทธิ์ต่อความรักของตน
เท็จจริงประการใด ไม่กล้ายืนยัน
การทอดกฐินอีกชนิดหนึ่งเรียกว่า จุลกฐิน คือการจัดทำผ้าไตรถวายเป็นผ้ากฐิน ถือเป็นกระบวนการหลายขั้นตอนเริ่มตั้งแต่ เก็บฝ้ายเอามากรอ และปั่นเป็นเส้นด้าย ทอเป็นผืนผ้า ตัดเย็บไตรจีวรให้แล้วเสร็จภายใน 24 ชั่วโมงเพื่อให้ทันใช้ในวันรุ่งขึ้น
จุลกฐินมักเป็นการทอดกฐินของชาวบ้านคหบดีที่มีกำลังหรืออำนาจวาสนาสูง ใจคอ กว้างขวางเป็นที่รักใคร่ของชาวบ้าน เพราะจะต้องใช้คนมาก ระดมการช่วยกันแบบกุลีกุจอ และต้องทำกันทั้งกลางวันและกลางคืน สับเปลี่ยนหน้าที่ แบ่งหน้าที่เป็นเวรทำกันไป
เมื่อเป็นอย่างนี้ แค่คิดถึงการเลี้ยงดูด้วยเครื่องดื่ม และอาหารก็เป็นเรื่องใหญ่แล้ว
ผมเคยไปร่วมงานมาฆบูชากับผู้ใหญ่คนหนึ่งที่ผมรักและนับถือ ท่านเป็นคนใจบุญทั้งสามีและภรรยา งานมาฆบูชาของท่านกระทำทุกปี กระทำที่บริเวณเขาใหญ่เนื้อที่ดินเป็นพันไร่ของท่านเอง เป็นความกว้างขวางของสถานที่ เป็นความสะดวกต่อการจัดการเลี้ยงพระสงฆ์ สามเณร แม่ชี เป็นร้อยๆ เป็นเวลาติดต่อกันหลายวันทีเดียว
นอกจากนี้ท่านยังมีโรงทาน เปิดเลี้ยงอาหารแก่ชาวบ้านใกล้เคียงที่มาร่วมตักบาตรอย่างไม่อั้น โดยท่านทำอาหารเอง และส่วนหนึ่งมาจากชาวบ้านเปิดร้านมาร่วมด้วย
เป็นงานใหญ่ที่คู่ควรกับผู้มีอำนาจวาสนาจริงๆ
การทอดกฐินแบบจุลกฐินนี้ มักทำกันเวลาที่จวนหมดเขตกฐิน เป็นต้นว่า วันขึ้น 14 ค่ำเดือนสิบสองเป็นการทอดกฐินที่มีความเชื่อกันว่าผู้ทอดกฐินได้อานิสงส์แรงกว่าทอดกฐินธรรมดาถึงสิบเท่า
ก็อาจเป็นได้ เพราะเป็นงานที่ต้องเตรียมกันอย่างแข่งกับเวลา เมื่อทุกสิ่งเสร็จสิ้นตามที่มุ่งหมายย่อมเกิดความปิติโสมนัสสบายอกสบายใจอย่างที่สุด เป็นบุญอย่างแรงไปในตัว
คุณประโยชน์ของการทอดกฐินนั้น มองแล้วก็น่าจะตกทอดแก่ความรักสามัคคีของผู้คน เป็นเรื่องที่น่ายินดีในฐานะอยู่ร่วมกันในสังคมเดียวกัน แม้ในสมัยนี้ทุกอย่างอาจเปลี่ยนแปลงตามกาลสมัยบ้าง นับแต่ความสะดวกในการซื้อหาเครื่องสำเร็จตามร้านค้าหรือห้างสรรพสินค้า จนถึงการแห่กฐินทางรถยนต์ ก็ยังเป็นเทศกาลที่คู่ควรกับการรักษาไว้
เป็นความสวยงามโดยเฉพาะในทางจิตใจของคนทุกคน ที่ชาวต่างชาติไม่มีให้เห็น
ศรัทธาการบุญแบบนี้ หากรัฐบาลจะเหลียวแล หรือเห็นความสำคัญในอันที่จะผูกใจให้คนในชาติรู้รักสามัคคีละก็ ผมก็ขอโมทนาอย่างยิ่ง
เรื่องโดย : บรรเจิด ทวี
นิตยสาร 399 ฉบับเดือน ตุลาคม ปี 2547
คอลัมน์ Online : เล่นท้ายเล่ม
ลิงค์สำหรับแชร์ : https://autoinfo.co.th/article/52229