เราเกิดที่วังบางขุนพรหม (ตอน) บูรพศิลปิน

คำว่า "ศิลปิน" หรือ "ศิลปี" หมายถึง ผู้ที่มีศิลปะในการแสดงออก คนส่วนมากมักคิดว่าเป็นการแสดงออกทางร้องรำทำเพลง แต่ความจริงมีความหมายกว้างกว่านั้น เพราะรวมถึงผู้มีฝีมือด้านการวาด (จิตรกรรม) ด้านการปั้น แกะสลัก การตกแต่ง (ประติมากรรม) การแต่งเพลง การขับร้อง (คีตศิลป์, สังคีตศิลป์) การดนตรี (ดุริยางคศิลป์) การฟ้อนรำ (นาฏศิลป์) การแต่งหนังสือ, แต่งกาพย์กลอน (การประพันธ์, วรรณศิลป์) ฯลฯ สำนักงานวัฒนธรรมแห่งชาติ (สวช.) นามเดิมของกรมส่งเสริมวัฒนธรรม (สวธ.) เดิมที่สังกัดกระทรวงศึกษาธิการ ต่อมาเมื่อกระทรวงศึกษาธิการได้แบ่งงานบริหารออกเป็น 2 กระทรวง สวธ. ได้ย้ายมาสังกัดกระทรวงวัฒนธรรม มีโครงการเด่นที่เป็นงานที่มั่นคงเป็นรูปธรรมที่ยั่งยืน คือ โครงการยกย่องทรัพยากรบุคคลผู้มีความสามารถ หรือแสดงออกทางศิลปะต่างๆเป็น “ศิลปินแห่งชาติ” โครงการ “ศิลปินแห่งชาติ” เริ่มต้นในสมัย ชวน หลีกภัย เป็นนายกรัฐมนตรี และสัมพันธ์ ทองสมัคร เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ  เริ่มยกย่องบุคคลที่มีผลงานเด่น 3 สาขา คือ ทัศนศิลป์ วรรณศิลป์ และสาขาศิลปะการแสดง จากที่เริ่มประกาศยกย่องเมื่อปี 2528 จนกระทั่งปี 2558 รวม 266 คน ถึงแก่กรรมไปแล้ว 117 คน มีชีวิตในปัจจุบัน 149 คน ด้วยเหตุที่โครงการนี้เริ่มประกาศมาได้ 40 ปี แต่ยังมีคำถามที่มีคนทั่วไปมักถามถึง คือ คนที่เสียชีวิตไปก่อนแล้ว ทั้งก่อนที่โครงการจะเริ่ม และเมื่อดำเนินโครงการแล้วยังมีปูชนียบุคคลบางคนที่มีคุณสมบัติสมควรแก่การยกย่อง แต่สิ้นชีวิตไปก่อน จะทำอย่างไร ความคิดที่จะยกย่องบุคคลอีกจำนวนหนึ่งที่ยังไม่ได้รับการยกย่องนั้น เป็นความคิดของหลายฝ่ายหลายวงการมาเรื่อยๆ เป็นเวลานาน มาเมื่อปีที่แล้ว 2558 ทางกรมส่งเสริมวัฒนธรรมจึงได้ตั้งคณะกรรมการขึ้นเพื่อดำเนินการนี้  เมื่อได้ความคิดเป็นรูปธรรมระดับหนึ่ง จึงนำความขึ้นกราบบังคมทูลสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ซึ่งพระองค์ทรงได้รับการทูลรายงานความคืบหน้ามาตามลำดับ แล้วพระองค์ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานนามบุคคลที่สมควรยกย่องนี้ว่า “บูรพศิลปิน” เพื่อไม่ให้สับสนกับโครงการศิลปินแห่งชาติ คณะกรรมการโครงการ ฯ ซึ่งมี มรว. จักรรถ จิตรพงศ์ เป็นประธานได้วางกรอบการพิจารณาว่าเริ่มพิจารณายกย่องศิลปินที่มีผลงานเด่นเป็นที่รับรู้กันทั่วไป มีประวัติชัดเจน นับตั้งแต่สมัยสุโขทัยเป็นต้นมา ขั้นแรกพิจารณาถึงสมัยรัชกาลที่ 6 เพราะหลังจากนั้นก็ได้รับการพิจารณาในโครงการศิลปินแห่งชาติ (ซึ่งถือว่าทันสมัยอยู่แล้ว) ศิลปินแห่งชาติที่ได้รับยกย่องแล้ว เมื่อสิ้นชีวิตไปก็นับถือเป็นบูรพศิลปินโดยอัตโนมัติ เพราะได้ผ่านการพิจารณา และประกาศรับรองยกย่องมาแล้วหลายขั้นตอน ศิลปินที่ได้รับประกาศยกย่องเป็นชุดแรก 187 คน (และมีโครงการพิจารณายกย่องเพิ่มเติมต่อไปเมื่อมีประวัติ และผลงานเด่นเป็นที่ประจักษ์ ได้รับยกย่องทั่วไป) ประกอบด้วยบุคคล 5 ระดับ คือ พระมหากษัตริย์ พระบรมวงศานุวงศ์ พระภิกษุ ขุนนาง และสามัญชน ขอยกตัวอย่าง นามที่คณะกรรมการพิจารณาและกรมส่งเสริมวัฒนธรรมประกาศนามแล้ว เช่น สมัยสุโขทัย พญาลิไท ผู้ทรงพระราชนิพนธ์ไตรภูมิกถา พระสิริมังคลาจารย์ ผู้ประพันธ์จักกวาฬทีปนี สมัยอยุธยา เช่น สมเด็จพระนารายณ์มหาราช ผู้ทรงนิพนธ์สมุทโฆษคำฉันท์ เจ้าฟ้าธรรมธิเบศร (กาพย์เห่เรือ นันโทปนันทสูตรคำหลวง) สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช (รามเกียรติ์ 4 ตอน) หลวงสรวิชิต (หน) (ลิลิตเพชรมงกุฎ อิเหนาคำฉันท์) สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช (อุณรุท นิราศรบพม่าที่ท่าดินแดง) พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย (บทละครนอกเรื่องอิเหนา) พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (เงาะป่า นิทราชาคริต) พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้า ฯ(พระนลคำหลวง มัทนะพาธา) สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ (บทละครดึกดำบรรพ์ เพลงเขมรไทรโยค พระอุโบสถวัดเบญจมบพิตร) สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ (สาส์นสมเด็จ ไทยรบพม่า) มจ. อากาศดำเกิง (ละครแห่งชีวิต) ระดับขุนนาง เช่น พระสุนทรโวหาร (ภู่) พระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) เจ้าพระยาธรรมศักดิ์มนตรี (สนั่น เทพหัสดิน ณ อยุธยา) หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) หมื่นพรหมสมพัตรสร (นายมี) พระยาอนุมานราชธน หลวงวิจิตรวาทการ พระพรหมพิจิตร (อู๋ ลาภานนท์) นายนรินทรธิเบศร (อิน) พระยาเสนาะดุริยางค์ (แช่ม สุนทวาทิน) พระเจนดุริยางค์ (ปิติ วาทยะกร) สามัญชน เช่น กุหลาบ สายประดิษฐ์ โชติ แพร่พันธุ์ มาลัย ชูพินิจ ชิต บุรทัต สด กูรมะโรหิต เอื้อ สุนทรสนาน แก้ว อัจฉริยะกุล ปรีชา อิทรปาลิต เหม เวชกร โหมด ว่องสวัสดิ์ จวงจันทร์ จันทร์คณา  ฉลาด เค้ามูลคดี นี่เป็นเพียงส่วนน้อยที่นำมาเรียนให้ทราบเท่าที่เนื้อที่อำนวย วันที่ถือเป็นวันที่ระลึกถึงบูรพศิลปิน คณะกรรมการและกรมส่งเสริมวัฒนธรรมเห็นสมควรถือเอาวันที่ 21 กรกฎาคม วันสวรรคตพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ปฐมอัครศิลปินแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ส่วนวันที่ระลึกศิลปินแห่งชาติ 24 กุมภาพันธ์ คือ วันพระราชสมภพของพระองค์