บรรทัดแรกที่ “แก้ว อัจฉริยะกุล” เขียนบทเพลง “กรุงเทพราตรี” ให้กับวงดนตรี “สุนทราภรณ์” ซึ่งขึ้นต้นด้วยลำนำเสียงของ ชวลี ช่วงวิทย์-นักร้องหญิงประจำวง คือ “โอ้...กรุงเทพเมืองฟ้าอมร”

บรรทัดแรกที่ “แก้ว อัจฉริยะกุล” เขียนบทเพลง “กรุงเทพราตรี” ให้กับวงดนตรี “สุนทราภรณ์” ซึ่งขึ้นต้นด้วยลำนำเสียงของ ชวลี ช่วงวิทย์-นักร้องหญิงประจำวง คือ “โอ้...กรุงเทพเมืองฟ้าอมร” ขณะผมเขียนเรื่องนี้เป็นเดือนพฤษภาคม ปี 2553 ภาวการณ์ของกรุงเทพ ฯ อยู่ในการปกครองภายใต้พระราชกำหนดการบริหารราชการในสถานการณ์ฉุกเฉิน พศ. 2548 ควบคู่ไปกับ พระราชบัญญัติความมั่นคงภายในราชอาณาจักร ซึ่งประกาศไปก่อนหน้านี้ประมาณเดือนเศษ ภาวการณ์ของกรุงเทพราตรีตามจินตนาการของครูแก้วกลับตาลปัตร เพราะการชุมนุมของกลุ่มแนวร่วมประชาธิปไตยต่อต้านเผด็จการแห่งฃาติ (นปช.) ซึ่งมาชุมนุมกันที่สี่แยกราชประสงค์ เผชิญหน้ากับการแก้ปัญหาความไม่สงบสังคมไทยของรัฐบาล สี่แยกราชประสงค์ มีสถานที่สำคัญๆ ของกรุงเทพ ฯ หลายแห่ง ตั้งแต่ สวนลุมพินี วังสระปทุม จนถึงสภากาชาดไทย โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ และโรงแรมดุสิตธานี กรุงเทพ ฯ แต่ครั้งต้นรัตนโกสินทร์ศก ได้รับการเรียกชื่อจากต่างประเทศว่าเป็นเมืองแห่ง “เวนิศตะวันออก” เนื่องจากประกอบด้วย คู-คลอง เป็นเส้นทางการคมนาคมสายสำคัญของคนไทย ต่อมาก็ถมคลองกันแหลก เพราะการคมนาคมโดยทางรถยนต์มากขึ้นไม่มีถนนจะวิ่ง คลองก็หายไปหลายคลอง จนไม่มีใครกล้าเรียกกรุงเทพ ฯ ว่า “เวนิศตะวันออก” อีกต่อไป สวนลุมพินี อยู่ทุ่งศาลาแดง คำว่า “ศาลาแดง” เป็นคำที่ได้มาจากการตั้งสถานีรถไฟสายปากน้ำบนท้องทุ่งนาข้าวในปี 2436 และหลังคาของสถานีเป็นสีแดงเห็นเด่นชัดในระยะไกล ชาวบ้านเรียกว่า ศาลาแดง สำหรับการนั่งรอขบวนรถไฟสายปากน้ำ นาม “สวนลุมพินี” ได้รับพระราชทานนามจากพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 ซึ่งบริเวณด้านหน้าของสวนลุมพินีก็มี พระบรมราชานุสรณ์รัชกาลที่ 6 ตั้งเด่นเป็นสง่ามาถึงทุกวันนี้ พัฒนาการของสวนลุมพินี น่าจะต้องยกเครดิทให้กับกลุ่มพ่อค้าคหบดีชาวจีน ส่วนหนึ่งก็เป็นบรรดาเถ้าแก่โรงรับจำนำ ร่วมกันบริจาคเงินในการก่อสร้างถนนหนทางภายในสวน การสร้างถนนก็ต้องเริ่มมาจากการขุดดินเพื่อเอาดินขึ้นมาเป็นถนน เป็นบ่อเกิดของสระน้ำกว้างใหญ่ในสวน แล้วก็เกิดเป็น “เกาะลอย” ที่สวยงาม เล่ากันว่า เกาะลอยยุคนั้นสมัยนั้น คือ เมืองสวรรค์ของกรุงเทพ ฯ ทั้งการสร้างสะพานไม้เชื่อมเกาะกับแผ่นดินสวนลุม ตลอดจนกระทั่งในเวลาต่อมา ยังมีการสร้าง หอนาฬิกาด้วยทรงรูปเก๋งจีน ทางด้านตะวันออกติดกับถนนวิทยุ เพิ่มความสวยงามให้กับบริเวณ ถนนรอบหอนาฬิกาอย่างวิจิตรเกินคาด หอนาฬิกาดังกล่าว ยังมีสระน้ำขนาดเล็ก ได้รับชื่อเรียกขานอย่างไพเราะว่า “สระอโนดาต” สามารถใช้เป็นสระว่ายน้ำของชนชาวกรุงเทพ ฯ ได้อย่างสบายๆ และฟรีไม่เสียสตางค์ เล่าขานกันอีกด้วยว่า เดิมทีสวนลุมพินีถูกแบ่งเป็น 2 รัฐ รัฐเหนือและรัฐใต้ ด้านเหนือจัดเป็นสถานที่สำหรับการพักผ่อนของอาณาประชาราษฎร์ ส่วนด้านใต้เป็นสวนสนุก เพราะมุ่งให้ผู้ปกครองพาลูกหลานมาเที่ยวเล่น มีทั้งของเล่น ของกิน และการละเล่นแบบไทย ตกตอนกลางคืน แสงสว่างที่ได้มาเป็นแสงสว่างจากตะเกียงเจ้าพายุ ที่เรียกกันว่าเจ้าพายุนั้นก็เพราะเป็นตะเกียงอังกฤษ ยี่ห้อหนึ่ง ชื่อ “ทิลเลย์” (TILLEY) เข้าใจว่าคงจะมาจากเมืองสิงคโปร์ ใต้อักษรคำว่าทิลเลย์มีคำว่า “STORMLIGHT” ใช้น้ำมันก๊าด เหมาะสำหรับทั้งภายในบ้านและติดตั้งให้แสงสว่างตามถนนหนทาง สวนลุมพินีสมัยนั้น เป็นเมืองสวรรค์อันแท้จริง ทั้งกลางวันและกลางคืน มีทั้งสนามฟุตบอล มีทีมเซาธ์ ไชนา อังโด่งดังให้ได้ชม และการแข่งขัน “วิ่งวัว” ผมเองเมื่อเป็นเด็กเคยถูกผู้ใหญ่หลอกให้มาวิ่งวัว การวิ่งวัว ก็คือ วิ่งแข่งกันระหว่างคนสองคน “ตัวต่อตัว” ทางวิ่งเป็นทางตรงระยะประมาณไม่เกิน 100 เมตร มีการแบ่งทางวิ่งของใครของมัน ด้วยการขึงเชือกป่านตรงกลาง นักวิ่งจะมีหางของตัวเอง เป็นเชือกปอผูกด้านหลัง กรรมการที่เส้นสตาร์ทจะทำหน้าที่ถือหางทั้งสองไว้ในมือ เสร็จแล้วก็สั่งเตรียมพร้อม แล้วก็ตัดหางฉับในทันที เป็นสัญญาณให้วิ่งได้ คนที่วิ่งไปคว้าธงปลายทางได้ก่อนเป็นคนแรก คือ ผู้ชนะ นั่นเป็นการวิ่งวัวของผมเอง แต่ไม่ทราบว่าวิ่งวัวที่สวนลุม ฯ จะเป็นแบบเดียวกันหรือไม่ ทราบเพราะได้ยินว่า นักเขียนเรืองนาม “ยาขอบ” คุณโชติ แพร่พันธุ์ ผู้เขียนเรื่อง “ผู้ชนะสิบทิศ” ก็เคยมาวิ่งพนันวัวที่นี่ สวนลุมพินีทุกวันนี้ เป็นสถานที่ออกกำลังกายยามเช้า วิ่งแล้วก็มีของกินมากมาย ทั้งสำเร็จรูปและต้องเอาไปทำที่บ้าน และสวนลุม ฯ วันนี้ไม่ใช่เมืองสวรรค์ เพราะเป็นพื้นที่อันตรายเนื่องมาจากการชุมนุมที่สี่แยกราชประสงค์ สวนลุมพินีเคยเป็นพื้นที่อันตรายมาครั้งหนึ่งแล้ว สมัยสงครามมหาเอเชียบูรพาเริ่มแต่ปลายปี 2484 เมื่อกองทัพญี่ปุ่นเดินทางผ่านประเทศไทยเพื่อจะไปโจมตีอินเดียผ่านทางพม่า เล่าว่าตอนนั้นสวนลุม ฯ ก็น่ากลัว เพราะทหารของสมเด็จพระจักรพรรดิเข้าไปตั้งค่าย เช้าก็ออกกำลังกายบริหาร ตอนบ่ายก็ซ้อมฟันดาบซามูไร เด็กๆ ชอบดูกันมาก และถือเอามาเป็นของเล่นด้วยการใช้หวายเส้นเป็นดาบซามูไรแทน ความน่ากลัวเกิดจากการซ้อมยิงปืน การซ้อมเตรียมความพร้อมในการออกรบ ทหารญี่ปุ่นจะแผดเสียงออกคำสั่งดังมาก แล้วไม่รู้เปล่งคำว่าอะไรออกมาด้วย ภาษาญี่ปุ่นที่คนกรุงเทพ ฯ สนุกสนานมากก็มีแต่คำว่า ไฮ...บันไซ...และ ซาโยนาระ สวนลุมพินีวันนั้นมีสภาพที่วังเวงอย่างมากในตอนกลางคืน ความน่ากลัวเข้ามาครอบงำจนกระทั่งสงครามยุติลงในปี 2488 แต่ความรุ่งเรืองของสวนลุมพินีกลับมาฟื้นเอาเต็มที่ในปี 2495 หรือต้องรออีก 7 ปีถัดมา สวนลุมพินีระหว่างปี 2495 ถึงปี 2497 ทางราชการใช้เป็นสถานที่จัดงานฉลองรัฐธรรมนูญ โดยมีการประกวดนางสาวไทยเป็นเมนูหลักของงานฉลอง และมีรถไฟขบวนเล็กวิ่งทั่วสวนลุมพินี เวทีประกวดนางสาวไทยอยู่ทางด้านตะวันออก ติดกับถนนวิทยุ เป็นสีสันของงานฉลองรัฐธรรมนูญ ระหว่างเวลานั้นผมเป็นนักศึกษาคนหนึ่งของมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ซึ่งมีงานฟุตบอลประเพณีธรรมศาสตร์-จุฬา ฯ ตรงกับห้วงเวลางานฉลอง เคยเข้าไปเที่ยวหลังจากฟุตบอลประเพณีเลิกแล้ว คนกรุงเทพ ฯ ยิ้มแย้มแจ่มใสกับสวนลุมพินี ไม่มีใครตะโกน ไฮ ไฮ ไม่มีใครเป็นนักเลงดาบซามูไร มีแต่ถามกันให้แซดใครได้เป็นนางสาวไทย ในปี 2496 ระหว่างต้นเดือนธันวาคมที่มีการจัดงานฉลองรัฐธรรมนูญ สวนลุมพินียังประเดิมความบันเทิงเริงรมย์เป็นครั้งแรกของวงดนตรีที่มีชื่อเสียงของโลก คือ วงดนตรี ซาเวียร์ คูกัต ราชาเพลงรุมบา ลาตินอเมริกา ขณะนั้นผมอายุ 23 ปี เป็นหนุ่มเต็มพิกัด จำได้ว่าเข้าไปดูวงดนตรีวงนี้กะเขาด้วย และได้เห็นรูปร่างทั้งบั้นหน้าและบั้นท้ายของ “แอบบี เลน” เมียสาวของ ซาเวียร์ คูกัต ลีลาของ แอบบี เลน นั้นอย่าบอกใครเชียว สวนลุมพินี ยังเคยถูกใช้เป็นสถานที่ฉายภาพยนตร์ที่ใหญ่โตที่สุดของโลก จอขนาดใหญ่กว่าปกติ 3 เท่า การฉายก็ต้องฉายพร้อมกันถึง 3 เครื่องฉาย เสียงดังรอบทิศ เรียกว่าหนังเรื่อง “พิชิตตะวันตก” HOW THE WEST WAS WON เป็นภาพยนตร์ที่ถ่ายทำในระบบใหม่สุด คือ ระบบ ซีเนรามา ความยาว 2 ชั่วโมง กับอีก 35 นาที ชุมนุมทั้งพระเอก/นางเอกดัง และกำกับการแสดงถึง 3 ผู้กำกับทั้ง จอห์น ฟอร์ด/ เฮนรี แฮทธเวย์ และ จอร์จ มาร์แชล พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 ทรงเสด็จ ฯ เปิดโรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ ในวันที่ 30 พฤษภาคม 2457 อันเป็นสถานพยาบาลที่ทรงสร้างสนองพระเดชพระคุณสมเด็จพระบรมชนกนาถ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมหาราช และโรงแรมดุสิตธานี ซึ่งท่านผู้หญิงชนัตถ์ ปิยะอุย สร้างขึ้นในปี 2511 นั้น มีความสูง 23 ชั้นถือเป็นอาคารสูงสุดของประเทศไทย อีกเมื่อไร สวนลุมพินี จะกลับคืนความยิ้มย่องผ่องใสบนดวงหน้าคนไทยอีกครั้ง